Stresle Başa Çıkmanın Yolları

 Stres Nedir?

‘İnsan bir hastalığı doğrudan seçmiyor ama stresi seçiyor - stres de hastalığı çağırıyor!’ Yalom. “Nietzsche Ağladığında” romanında stresi insan yazgısında kendi seçimi olduğunu vurguluyor. Halbuki çalışmalara bakıldığında stresin nedenleri, başa çıkma yolları ve günlük hayatımıza olan etkileri hakkında pek çok farklı sonuç bulunmaktadır.

Lazarus ve Folkman stresi birey ve çevresi arasında oluşan, bireyin kaynaklarının zorlandığı veya aşıldığı ve iyilik durumunun tehlikeye girdiği bir ilişki olarak tanımlamaktadır. Stresi üç kategoride inceleyebiliriz: fizyolojik, psikolojik ve sosyokültürel stres¹. Fizyolojik stres vücudun olaylara fiziksel güç halinde zararlı bir tepki vermesidir. Psikolojik stres ise duygu düzenleme ve hedefe yönelik davranış üzerinedir. Sosyokültürel stres, sosyal sistemlerin ya da sosyal birimlerin kargaşası üzerine odaklanmaktadır. Stresin kendini sunuş şeklini Selye, Genel Adaptasyon Sendromu olarak açıklamıştır:

Stresle Nasıl BAşa Çıkılabilir?

             Alarm dönemi, direnç dönemi ve son olarak tükenme dönemi. Bu süreçler yorgunluk, baş ağrısı, kalp sıkıntıları gibi fiziksel belirtilerle yansır. Temel neden bulunmadığı ve birey veya bir sağlık danışanı yardımı ile regüle edilmediği takdirde sağlıklı bir stres olmaktan çıkar ve problemler yaratır. Yalom’un söylediği gibi fiziksel ve mental hastalıklara yol açabilir.

Birey ve stres arasındaki ilişki ile ilgili yapılan araştırmalardan biri ise bilişsel esneklik ve psikolojik dayanıklılığın stres üzerine etkisidir². Yapılan araştırmada stresle başa çıkmanın yalnızca kişinin kullanabileceği yöntemlerle sınırlı kalmadığı aynı zamanda psikolojik etkilerin de yer aldığı sunulmaktadır. Psikolojik dayanıklılık arttıkça bilişsel esnekliğin de arttığı ve barınma şekillerinin stresle başa çıkmada çeşitli yöntemler doğurduğu ortaya konmuştur. Yalnız yaşayan bir bireyin yaşadığı durumla ilgili yardım isteme oranı aile veya toplu yaşayan bireylerden daha fazladır.

Bir diğer stresle başa çıkma/stresör ise Bowlby’nin bağlanma kuramına dayanmaktadır. Yapılan araştırmalardan elde edilen bulgular, bağlanmaya ilişkin kaygı boyutu ile kaçınma stratejisi arasında ve bağlanmaya ilişkin kaçınma boyutu ile sosyal destek arama stratejisi arasında anlamlı bir ilişkinin olduğunu göstermiştir. Bebeklik döneminde belirlenen bağlanma stili ilerleyen dönemdeki iletişimlerimizi bu nedenle de yardım alma yatkınlığımızı etkiler. Daha önce de belirtildiği gibi, stresle başa çıkma veya stresörler her zaman kişinin tercih ettiği faktörlere dayanmaz, biyolojik yatkınlık ve bebeklik döneminde bakım verenle kurulan ilişkinin de etkisi kaçınılmaz olabilir.

Dışarıdan yardım almadan önce bireyin stresle başa çıkma yöntemleri genelde problemden kaçma ve kendilerine olumlu duygular yaşatan başka etkinliklere yönelme (aşırı yiyerek ya da yemeyerek, içki-sigara içerek, ilaç kullanarak kendini daha iyi hissetme çabaları) şeklinde baş gösterir. Stres seviyesi arttıkça stresten kaçınma yolları da derinleşebilir ve bu da bir paradoks etkisine sebep olarak kişiyi stres içine hapsetmesi mümkündür. Düzenli egzersizler, meditasyon ve terapi gibi aktiviteler bunu engellemeye fayda sağlar.

Homeostasi’yi tehdit eden stres faktörleri için etkileri kanıtlanmış bilimsel yöntemler de bulunmaktadır. Atina Üniversitesi'nde yapılan araştırmada Progresif Kas Gevşemesi-Progressive Muscle Relaxation (PMR), Otojenik terapi ve İmgeleme gibi yöntemlerin fayda sağladığı öne sürülmektedir. PMR bir profesyonel tarafından bireye öğretildikten sonra kişi bu tekniği günlük hayatına yerleştirerek devam edebilir, aynı şey otojenik terapi için de geçerlidir. Bunların yanı sıra terapiye gitmek, psikiyatr, psikolog ya da pdr uzman kişilerinden yardım almak oldukça önemlidir.

 

¹ Gizem Yazıcıoğlu Bağlanma Stilleri Ve Stresle Başa Çıkma Stratejileri Arasındaki İlişki

² Gülşah Geyik Koç Bilişsel Esneklik Ve Psikolojik Dayanıklılık İle Stresle Başa Çıkma Arasındaki İlişki

Stresle başa çıkmanın sağlıklı veya sağlıksız birçok yolu bulunmaktadır. Ülkemiz göze alındığında stres günlük hayatta bile kaçınılmazdır, yalnız başa çıkılmaz bir durum değildir. Belirli eğitimler, kişisel uğraşlar ve terapi yaşanılan stresi azaltma da fayda sağlayacaktır.

 

 

 

Kaynaklar

 

-         Stress Management Techniques: evidence-based procedures that reduce stress and promote health

-         https://www.proquest.com/openview/80e77e862b9ba98825f1a8e87a079cd7/1?pq-o rigsite=gscholar&cbl=2026366&diss=y

-         Üniversite öğrencilerinin bağlanma stilleri ve stresle başa çıkma stratejileri arasındaki ilişki: ODTÜ örneği

 

Stajyer Nil Duru Özbay